sobota, 4 lutego 2017

XIX-wieczna dama na łyżwach

Za oknem piękna, śnieżna zima. To doskonały czas by wybrać się na łyżwy! Jeśli nie macie ochoty wyruszyć na lodowisko, to zachęcam do poczytania o kobiecym łyżwiarstwie w XIX-wieku. 

Para jadąca na łyżwach, ok. 1800, źródło

Aż do połowy XIX wieku kobiety mało jeździły na łyżwach, zaczęło się to zmieniać dopiero w latach 60. Wynikało to przede wszystkim z opinii, że łyżwiarstwo nie jest przyzwoitą rozrywką dla dam (groźba upadku oraz zbytnia poufałość z mężczyzną pod pozorem nauki jazdy) ale także z powodu obowiązującej wtedy kobiecej mody. Nie oznaczało to bynajmniej, że kobiety na lodowisku były zupełnie nieobecne. Damy często towarzyszyły mężczyznom na lodowisku, siedząc wygodnie w drewnianych sankach.

Frederik Hendrik Kaemmerer, źródło
Frederik Hendrik Kaemmerer, źródło

























Łyżwiarstwo wśród kobiet stało się bardziej popularne od lat 70. XIX, kiedy turniura wyparła krynolinę. Powoli zmieniało się również myślenie na temat kobiecego łyżwiarstwa, które zaczęło być traktowane jako sport wspomagający zdrowie i kondycję także kobiet i coraz częściej przepisywane jako "lekarstwo" przez lekarzy. Oczywiście kobiece łyżwiarstwo różniło się od męskiego, było znacznie uproszczone, ponieważ większość figur opisywanych w poradnikach łyżwiarskich nie nadawało się do wykonywania w długich sukniach.[1]

Promenada na lodzie, ok.1900, źródło
Kobiety na lodowisku w Central Park, 1892,
Walter Granville-Smith, źródło


























Jako pierwszy poradnik łyżwiarski, który odnosi się do kobiecej jazdy na łyżwach, uznaje się "A System of Figure-Skating", wydany w Londynie w 1869 r.[2] Zawiera on specjalny rozdział poświęcony temu zagadnieniu, który zawiera różnego rodzaju wskazówki dotyczące stroju, doboru odpowiednich łyżew, sposobów nauki oraz techniki jazdy.

Kostium na łyżwy,  1863-67,
The Metropolitan Museum of Art,
źródło
Kostium na łyżwy,  1863-67,
The Metropolitan Museum of Art,
źródło

Początkowo jeżdżono po zamarzniętych akwenach wodnych, pierwsze kryte lodowisko powstało najprawdopodobniej w 1854 r. w Quebec City (z naturalnym lodem), zaś pierwsze sztuczne lodowisko - w Londynie w 1876 r.

Wnętrze Glaciarium - pierwszego sztucznego lodowiska na świecie, znajdującego się w Londynie, 1876 r., źródło

Z biegiem czasu ślizgawki stawały się coraz bardziej popularne jako miejsce spotkań towarzyskich i odpoczynku. Urządzano na nich bale i maskarady. Lodowiska kryte często przypominały pałace z galerią dla widzów i miejscem dla orkiestry. Nierzadko dookoła tafli znajdowały się ławki i miejsca do przechadzek. W Warszawie najsłynniejsze ślizgawki ulokowane były w Dolinie Szwajcarskiej i w Łazienkach.[3] 

Łyżwiarze na stawie Łazienkowskim, Gorazdowski Edward [w:] "Tygodnik ilustrowany" 1867, nr 1, s. 76

Pod koniec XIX wieku łyżwiarstwo było tak samo popularne wśród mężczyzn jak i wśród kobiet. Pozwalało na pewne poluzowanie codziennej etykiety i dawało możliwość kontaktu fizycznego. Już w 1869 r. w "A System of Figure-Skating" autorzy stwierdzali, że: 
By far the most agreeable, if not quite perhaps the best aid, is for the young lady to be supported by the arms, or by the elbows, or hands, either by two or a "single" gentelman. (Zdecydowanie najbardziej przyjemną, jeśli nie najlepszą pomocą dla młodej damy jest być wspieraną przez ramiona, łokcie lub dłonie jednego lub dwóch gentelmenów.)[4]
Pierwsza lekcja na łyżwach, ok. 1870, źródło
1897 r., źródło

























W 1877 r. w "Kurierze Warszawskim" Bolesław Prus zachwalał jazdę na łyżwach: 
Prócz balów uprawianych od Adamy i Ewy ochocza młodzież obu płci bawi się ślizganiem. Rozrywkę tę stanowczo ośmielam się zalecać czytelnikom. [...] ślizganie się w podobnym towarzystwie stanowi olimpijską zabawę i uszlachetnia człowieka.[5]
W kobiecym łyżwiarstwie niewątpliwie ogromną rolę odgrywał strój. Poradnik pt. "Zdrowa dusza w zdrowem ciele" z 1890 r. zalecał by unikać noszenia obszernego płaszcza, ponieważ jest on niepraktyczny i przeszkadza w jeździe. Radzono by zakładać niski kapelusik, krótki i obcisły kaftanik z grubego materiału noszony na dającą się podciągnąć suknię. Zwracano uwagę na dobór odpowiedniego obuwia - sięgających za kostkę, skórzanych trzewików oraz na to by mufkę nosiły jedynie panie, które posiadły już umiejętność jeżdżenia na łyżwach.[6]

Kostium na łyżwy, 1890, The Kyoto Costume Institut,
źródło
Strój na łyżwy, ok.1880, Minnesota
Historical Society, źródło


























W poradniku dla kobiet dotyczącym doboru ubioru z 1890 r. jako wygodny (i modny) strój dla łyżwiarek uznano kostium sukienny (wełniany) obszyty futrem i pluszem. Składał się z krótkiej sukni, gładkiej lub ułożonej w symetrycznie dobrze "szczepione" fałdy oraz podszytego futerkiem żakiecika. Powinna mu towarzyszyć futrzana czapeczka oraz obszyte futrem zarękawki. Jako najlepsze kolory na tego typu suknie uznano zieleń, granat i piaskowy. Radzono jednak by przy doborze koloru brać pod uwagę jasne zimowe słońce oraz fakt, że na mrozie policzki i nos zazwyczaj czerwienieją.[7] 

Kostium na łyżwy, 1880, sprzedany podczas
Museum Fashion & Textile Sale w 2009 r., źródło
Stroje na lodowisko, 1888, źródło



























Ilustracja ze szwedzkiego pisma "Freja", 1884 r., źródło

Sądzę, że XIX-wiecznym łyżwiarkom należy się podziw i szacunek za to, że były w stanie jeździć na łyżwach w długich (jak na nasze czasy) sukniach. Niewątpliwie niejednej z nas dzisiaj sprawiałoby to nie lada problem. Na koniec ciekawe zestawienie - mistrzowie łyżwiarstwa figurowego z pocz. XX wieku oraz z wieku XXI. Trochę się zmieniło, no nie? :)


Madge i Edgar Syers, ok. 1908 r., Madge Syers-Cave była
pierwszą brytyjską łyżwiarką figurową - mistrzynią świata,
w 1902 r. zdobyła srebrny medal w mistrzostwach świata, źródło

Kanadyjczycy Meagan Duhamel i Eric Radford, mistrzowie świata, 2016 r., źródło


Przypisy:
1. Zdrowa dusza w zdrowem ciele: podręcznik sportowy, zawierający naukę: gimnastyki, fechtunku, boksowania, pływania, łyżwiarstwa, wiosłowania, jazdy konnej, jazdy welocypedowej i tańca: zebrane z rozmaitych autorów, Warszawa 1890, s. 177

2. Kowalczyk Magdalena, Męska historia "niemęskiego" sportu. Łyżwiarstwo figurowe a obyczajowość XIX wieku, http://www.laboratoriumkultury.us.edu.pl/?p=31044
3. Dąbrowska Agnieszka, Życie towarzyskie warszawskich elegantek w latach 1860-1914, [w:] "Almanach Muzealny" nr 6, 2010, s. 125
4. Maxwell Witham T., Vandervell H.E., A System of Figure-Skating, Londyn 1869, s. 233
5. cytat za: Kowalczyk Magdalena, Męska historia "niemęskiego" sportu. Łyżwiarstwo figurowe a obyczajowość XIX wieku, http://www.laboratoriumkultury.us.edu.pl/?p=31044
6. Zdrowa dusza w zdrowem ciele: podręcznik sportowy, zawierający naukę: gimnastyki, fechtunku, boksowania, pływania, łyżwiarstwa, wiosłowania, jazdy konnej, jazdy welocypedowej i tańca: zebrane z rozmaitych autorów, Warszawa 1890, s. 182-183
7. Szyk! czyli sztuka ubierania się gustownie: (poradnik dla kobiet"), Warszawa 1890, s. 119



2 komentarze: