Gorset a umysłowe zniewolenie kobiet, czyli o kobiecych problemach zdrowotnych

Gorset wzbudzał wiele kontrowersji. Już w 1654 roku John Bulwer (angielski lekarz), krytykował niebezpieczną modę i obsesję na punkcie talii. Twierdził, że noszenie zbyt ciasnych strojów powoduje wiele dolegliwości, między innymi „cuchnący oddech” oraz suchoty. Amerykanin Orson Fowler w 1846 roku twierdził, że „wyszczuplający przyjaciel kobiety” jest przyczyną chorób umysłowych i upadku moralnego. Zresztą cały XIX wiek był okresem sporów między zwolennikami i wrogami ciasnego sznurowania. Wiele osób modę na wąską talię uważało za deformację porównywalną z krępowaniem stóp w kulturze Chin. Często zestawiano ze sobą - talię w gorsecie oraz bez niego, wykorzystując w tym celu klasyczne przedstawienie Wenus z Milo reprezentującej naturalne piękno. 

Ilustracja z Fashion in Deformity, 1881,
źródło: Steele 2003

W jednym z listów zamieszczonych w Dobrej Gospodyni autorka humorystycznie zauważa: „Jeżeli kiedy zstąpi na ziemię sama pani Wenus Milońska i przyjdzie do Syreniego Grodu po stroje, z zamiarem występowania w salonach warszawskich, Syreny wezmą ją niezawodnie w obroty i, nie zważając na protestację nieszczęśliwej damy, włożą jej gorset i ścisną na obraz i podobieństwo poduszki, przewiązanej sznurkiem…”.

Ilustracja pokazująca gorset jako 
rozwiązanie problemów z sylwetką,
Fischer-Duckelmann A., Das Goledene 
Familienbuch. Die Frauals Hausarztin, 1920

Ponadto gorset był oskarżany o bycie przyczyną licznych chorób, od nowotworu do skrzywień kręgosłupa, deformacji żeber, przemieszczenia się organów wewnętrznych, zaburzeń oddychania i krążenia, poronień, nieudanych porodów, a nawet ran spowodowanych przebiciem przez skórę złamanych żeber i wielu innych dolegliwości. Już w drugiej połowie XIX wieku przeprowadzano badania, na których podstawie wymieniano liczne choroby wywołane noszeniem sznurówki. Już wtedy proponowano używanie lżejszych, bardziej elastycznych gorsetów angielskich - później zwanych higienicznymi. Po upowszechnieniu się promieni Roentgena popularne stały się badania zmian jakie następują w organizmie kobiecym na skutek noszenia tego elementu bielizny. W Polsce badaniami takimi zajmował się między innymi doktor Czesław Barszczewski. W swoim artykule Wpływ gorsetów na ustrój kobiecy szczegółowo omawia wszystkie zagrożenia związane ze zbyt ścisłym sznurowaniem talii. Ciekawe jest jednak to, że pomimo wymienienia tylu chorób spowodowanych przez noszenie gorsetu, nie potępia go ostatecznie, twierdząc, że w ówczesnych czasach jest on niezbędny kobiecie dla utrzymania właściwej sylwetki, gdyż ma ona „niedostatecznie wyrobiony układ mięśniowy". Doktor Barszczewski był zwolennikiem sznurówek higienicznych.

Ilustracja z Witkowsky, Teotiana, 1898,
źródło: Steele 2003

Ilustracja obrazująca zniekształcenia żeber pod wpływem
 gorsetu, Fischer-Duckelmann A., Das Goledene 
Familienbuch. Die Frauals Hausarztin, 1920 

Dziś próbuje się oszacować prawdziwy wpływ gorsetów na zdrowie i zauważa się, że na większość chorób wymienianych w ówczesnych raportach zdrowotnych noszenie tego elementu stroju nie miało wpływu. Oczywiście nie znaczy to, że był on zupełnie nieszkodliwy. Przeprowadzone badania potwierdzają, że jego noszenie zmieniało układ żeber i organów wewnętrznych . 

Zdjęcia rentgenowskie pokazujące zmiany zachodzące podczas noszenia gorsetu,
Barszczewski Cz., Wpływ gorsetów na ustrój kobiecy, w Dobra Gospodyni, 1902

Jednakże, jeśli był on noszony przez kobietę już dojrzałą, żebra po okresie skrępowania wracały na swoje miejsce, a talia się rozszerzała. Stałe zmiany w rozmieszczeniu organów wewnętrznych były możliwe jedynie, jeśli gorset noszony był od wczesnego dzieciństwa, kiedy ciało wciąż się rozwijało. Ubieranie małych dziewczynek w sznurówki było powszechnie praktykowane. Jednakże stałe zmiany w ciele stały się bardziej prawdopodobne w XVIII wieku, ze względu na kształt dziecięcych gorsecików, szytych analogicznie do ich „dorosłych wersji”. W XIX wieku gorsety te były bardziej przystosowane do dziecięcego ciała.

Gorsecik dziecięcy, ok.1785, Kolekcja Instytutu Ubioru w Kioto,
źródło: Fukai 2002.

Dzieci Grahamów, Wiliam Hogarth, 1742, The National Gallery in London,
źródło: www.nationalgallery.org.uk

Ciasno zawiązany gorset niewątpliwie sprawia, że oddech staje się płytszy, co często powodowało omdlenia, szczególnie podczas fizycznej aktywności, na przykład podczas balów. Potwierdza to fragment artykułu Hygiena sali balowej zamieszczonego w Dobrej Gospodyni: „największym wykroczeniem przeciw zasadom higieny, są za ciasne gorsety pań. Przez nadmierne ściskanie funkcya oddychania jest bezwarunkowo utrudnioną, a przy przebieżeniu tak wielkiej przestrzeni jak 2 mile i przeszło ½ wiorsty, oddychanie, rzecz naturalna, jest daleko szybsze i głębsze, niż przy naturalnym ruchu”. W tym samym artykule autor ironicznie stwierdza: „piękne tancerki przawalcują przez jedną noc 2 mile i 263 sążnie w dodatku, i to prawie bez odpoczynku! Trzeba podziwiać potęgę muzyki, oraz siłę woli, podnieconą do ostatecznych granic u pięknych pań, któryby w zwykłych warunkach i 2ch wiorst ujść nie zdołały”. Wpłynęło to na umocnienie obrazu kobiecej słabości, do tego stopnia, że omdlenia były postrzegane jako typowe i biologicznie powiązane z kobiecym organizmem.

Gorset na początku wieku XX był także atakowany przez same kobiety. Według nich stanowił naruszenie kobiecej wolności. Autor jednego z artykułów opublikowanych w Dobrej Gospodyni wspomina, że: „pierwszym stopniem do osiągnięcia niezależności jest zrzucenie powijaków niewolnictwa własnej codziennej szaty, krępującej swobodę ruchu i stawiającej w zależności istotę myślącą od bezmyślnej formy jej ubioru”.

Gorset ograniczał nie tylko fizyczną sprawność pań, ale także symbolizował ich umysłowe zniewolenie przez mężczyzn, co zdaje się potwierdzać fragment artykułu O nowej kobiecie: „pessymiści potępiają taką troskliwość o rozwój umysłowych sił kobiety. Mówią, że jeśli kobieta poczuje się zbyt silną umysłowo, to przestanie cenić mężczyznę”. Ponadto nowoczesne przedstawicielki płci pięknej chciały odwrócić uwagę mężczyzn od ich seksualności, którą sznurówka niewątpliwie podkreślała i zwrócić ją na ich zalety umysłu. 

P. Horst dla Vogue, 1939

Bibliografia:

Dobra Gospodyni, 1901 (nr 7), 1902 (nr 12,19,26,29,43)
Fukai A., Historia mody od XVIII do XX wieku: Kolekcja Instytutu Ubioru w Kioto, Warszawa 2002.

Morris D., Naga kobieta, Warszwawa 2006

Steele V., The corset. A cultural history, New Haven & London 2003
Tygodnik Mód, 1868 (nr 28)